Styczeń na Kurpiach

Na szczęście, na Nowy ROK!

Nowe latko (wg A. Chętnika), to „ krążek jakby obwarzanek z ciasta, z przylepionym krzyżem prosto ramiennym w środku; na krążku przylepiono urobione w palcach z ciasta zwierzęta i ptaki, jak np. baranki, kozy, gołąbki(…) po upieczeniu całości w piecu, przez środek krzyża przewlekano nitkę lnianą i całe to „nowe latko” przyczepiano do pułapu, w rogu nad stołem w miejscu honorowem. Nowe latko wisiało tak cały rok, aż do nowego przyszłego roku”.

--------------------------------------------------------------------

Nowolatki wyrabia się na „twardo” z mąki żytniej i pszennej, słodzi się je cukrem, dawniej używano do tego soku buraczanego lub odwaru z pasternaka, obecnie niektóre gospodynie dodają do ciasta tartej marchwi. Ciasto roluje się w długie kawałki ( sznury), tnie ukośnie kawałki (jak na kopytka) i piecze. „ Niektórzy dodają miałkiego pieprzu, a potem po upieczeniu rzucają na gorący miód, poczem obsuszają. Nowolatków młodzież ma pełne kieszenie, grając sobie na 'cet' czy 'lich'” (A. Chętnik).

--------------------------------------------------------------------

6 stycznia- Dzień 3 Króli kończy cykl świąteczny Bożego Narodzenia.

W tym dniu na Kurpiach podobnie jak na Nowy Rok pieczono "nowe latka", zwierzątka z ciasta i fafernuchy.

Święcono w kościele gałązki jałowca(gałązki bez jagód), którymi później, po ich zapaleniu okadzano dom i zwierzęta gospodarskie. Chroniło to od chorób i zarazy.

Święcono także jagody jałowca, czyniono to wraz ze święceniem kredy w kościele. Poświęcone jagody i kredę sprzedawał po wioskach "dziad kościelny" (zakrystyjan).

W ten dzień święcono także nasiona kolendry. Nasiona w celach ochronnych, zaszywano w dziecięce ubranka.

---------------------------------------------------------------------

Od dnia święta Trzech Króli (6 stycznia) rozpoczynał się na Kurpiach okres chodzenia po domach z przedstawieniem „Król Herod”.

„Król Herod” to ludowe przedstawienie odgrywane przez grupy kolędnicze, opierające się na fragmencie ewangelii „opisującym rzeź niewiniątek i śmierć króla Heroda . Główny wątek dramatyczny ma cechy moralitetu – ukazuje walkę dobra (anioł) ze złem. Despotyczny Herod skazany jest na wieczne potępienie i poddany dwóm egzekucjom: śmierć zabiera jego ciało, a diabeł duszę. W niektórych regionach Polski do wątku głównego dodawane były wątki fakultatywne, np. humorystyczne sceny z Żydem i Turkiem lub wizytę u Heroda Trzech Króli.

Schemat głównego wątku:

1. przedstawienie Heroda (dokonane przez marszałka lub kogoś z jego świty),

2. autoprezentacja Heroda,

3. wiadomość o narodzinach Chrystusa (podana przez Trzech Królów, albo kogoś ze świty Heroda),

4. przesłuchanie Żyda o miejscu narodzenia Mesjasza,

5. wydanie rozkazu zabicia wszystkich niemowląt płci męskiej,

6. nakłanianie Heroda do zmiany decyzji (anioł lub syn Heroda),

7. zapowiedź śmierci Heroda (anioł, w niektórych regionach Turek),

8. pojawienie się śmierci i diabła oraz próba wykupienia się Heroda od śmierci.

9. śmierć Heroda i spór między diabłem i śmiercią o jego duszę.

* źródło: wikipedia.p

-----------------------------------------------------------------------

Kolędnicy z gwiazdą:

Zwyczaj odwiedzania domostw przez kolędników na Kurpiach sięga około XVIII – XIX w. - z tego okresu pochodzi prawdopodobnie najstarsza kurpiowska kolęda „ Scęśliwe Betlejem, niasto Dazidowe”. Pierwsze wzmianki o kolędowaniu w Polsce pochodzą z XVI w. , choć w Europie zwyczaj ten w postaci tzw. 'obchodów kolędniczych' znany był już w średniowieczu.

Kolędowanie odbywało się od Bożego Narodzenia, aż do 2 lutego (Święto Matki Boskiej Gromnicznej). Kolędujący, młodzi chłopcy, chodzili z własnoręcznie wykonaną z kolorowego papieru sześcioramienną gwiazdą. Końcówki ramion gwiazdy często na końcach ozdobione były pęczkami kolorowej bibuły. Sama gwiazda przymocowana była do kija w taki sposób aby mogła się obracać. Kolędujący w różnych częściach Kurpi różnili się przebraniami i repertuarem śpiewanych kolęd. Powtarzała się w owych grupach jedynie postać osoby trzymającej gwiazdę. Często w grupach kolędujących spotkać można było osoby przebrane za kozę. Koza taka „wpadała” do izby mecząc, tupiąc i bodąc mieszkańców, domagając się datków. Grupę kolędniczą tworzyło zazwyczaj kilku chłopców. Po występie życzyli mieszkańcom dużo szczęścia i otrzymywali w zamian smakołyki w postaci np. kołaczy, czasem niewielki datek pieniężny.